Parafia

     Saki to dawna wieś bojarska powstała przypuszczalnie pod koniec XV wieku. Historia powstania Cerkwi we wsi Saki jest ściśle związana z cudowną ikoną św. Dymitra Sołuńskiego. Zgodnie z miejscowym ustnym przekazem pierwszą kapliczkę, a następnie cerkiew, postawiono w miejscu, w którym obudził się wraz z ikoną mieszkaniec jednej z pobliskich wsi, wcześniej wzięty do niewoli tureckiej. Cerkiew ta najprawdopodobniej w wyniku pożaru uległą całkowitemu zniszczeniu. Pierwsze udokumentowane wiadomości dotyczące istnienia cerkwi we wsi Saki pochodzą z końca XVI wieku. Według Klirovoj Vedomosti parafii z Dubicz w 1595 roku przeniesiono do Sak cerkiew ze wsi Dubicze. Również i ta cerkiew uległa pożarowi. Ikona św. Dymitra w cudowny sposób nie uległa zniszczeniu zarówno w pożarze pierwszej, jak i drugiej cerkwi.

    Obecnie istniejąca cerkiew św. Dymitra pochodzi najprawdopodobniej z końca XVIII wieku. Ufundował ją miejscowy szlachecki ród Sakowskich. Świadczy o tym Wizyta Generalna Cerkwi Dubickiej z 1727 roku: "Kaplica w Sakach fundacji PP Sakowskich, w którey zaś w Rok odprawuje się Nabożeństwo Na Święty Demetriusz za Indulam… W ney ołtarz jeden z obrazem, w Dachu w podłogach w oknach w Drzwiach dobrze opatrzona" [1]. Z powyższego zapisu wynika, że w XVIII wieku cerkiew w Sakach była filialną cerkwią parafii w Dubiczach. Odprawiano w niej nabożeństwo tylko raz w roku na święto św. Dymitra Sołuńskiego. Pod koniec XIX wieku cerkiew została gruntownie wyremontowana i ponownie wyświęcona 26 października 1890 roku. Obok cerkwi została wzniesiona dzwonnica. W 1889 roku przeniesiono do cerkwi w Sakach stary ikonostas z Dubicz oraz ustawiono nowy ołtarz. W 1900 roku cerkiew pokryto nowym gontem i wstawiono nowy, żelazny krzyż. W tym czasie nabożeństwa w sakowskiej cerkwi odbywały się cztery razy do roku: w Wielkim Poście (spowiedź wielkopostna), w trzeci dzień święta Paschy, w dzień pamięci św. Dymitra Sołuńskiego, trzeci dzień Bożego Narodzenia oraz na prośbę parafian. Okres międzywojenny nie obfitował w większe inwestycje. Dokonywano jedynie niezbędnych, bieżących remontów. W latach pięćdziesiątych świątynia została rozbudowana oraz pokryta blachą. W 1990 roku przeprowadzono kolejny remont cerkwi, w ramach którego uzupełniono ściany nowym materiałem. W latach 2009 - 2013 cerkiew przeszła kapitalny remont wnętrza oraz zewnętrznej jej części.

    Samodzielna parafia we wsi Saki została erygowana 27 marca 1992 roku. Do parafii przyłączono wieś Toporki z parafii orlańskiej. Pierwszym proboszczem parafii został mianowany ks. Alim Rusinowicz, który pełnił swą posługę do 27 czerwca 1998 roku. Do momentu erygowania monasteru we wsi Saki 16 lipca 2001 roku funkcję proboszcza parafii pełnił ks. Sławomir Awksietijuk. Po erygowaniu we wsi Saki Monasteru św. Dymitra Sołuńskiego proboszczem miejscowej parafii został mianowany przełożony monasteru ks. archimandryta Warsonofiusz (Doroszkiewicz).

[1] Cyt. za.: Sosna Grzegorz ks., Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie, Białystok 2001, s. 289.